Ειδήσεις

Μια διδακτική επίσκεψη του Μουσικού Σχολείου Τρικάλων


Την Παρασκευή, 17 Φεβρουαρίου 2017 στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας (Περιγραφή Μνημείων-Αρχαιολογικών Χώρων) Α΄ γυμνασίου, η  Α΄ Γυμνασίου του Μουσικού Σχολείου Τρικάλων πραγματοποίησε διδακτική-εκπαιδευτική επίσκεψη  στα Μνημεία της γειτονικής μας Πύλης: στο Βυζαντινό Ναό της Παναγίας των Μεγάλων Πυλών (Πόρτα Παναγιά) και στο πέτρινο, τοξωτό γεφύρι του Αγίου Βησσαρίωνα  με σκοπό να έρθουν οι μαθητές, μέσα από τα εν λόγω ιστορικά μνημεία Βυζαντινής και Παραδοσιακής-Λαϊκής Αρχιτεκτονική &  Τέχνης, σε επαφή με τα βασικά χαρακτηριστικά της εποχής στην οποία αυτά δημιουργήθηκαν, ώστε  να προβληματιστούν για τη σημασία και τη διαχρονικότητα των ιδεών που αυτά εκπροσωπούν, και στη συνέχεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας, στο σχολείο, με βιωματικό, παραστατικό τρόπο, να τα περιγράψουν.

Στην ευόδωση αυτής μας της φιλόδοξης διδακτικής στοχοθεσίας, συνέβαλε, ως πολύτιμος οδηγός-ξεναγός στα μονοπάτια της τοπικής μας ιστορίας, ο διευθυντής του Γυμνασίου Πύλης, συνάδελφος εκπαιδευτικός κ. Βασίλειος Πανάγος, τον οποίο και ευχαριστούμε από καρδιάς. Ως ο πλέον ειδήμων  στα θέματα της τοπικής ιστορίας της Πύλης και των μνημείων της, ανταποκρίθηκε πρόθυμα και με περισσή ευγένεια στο αίτημά μας  να μας συναντήσει στο χώρο του Δημαρχείου Πύλης  στις 9.00 το πρωί, για να μας ξεναγήσει στα μνημεία του αγαπημένου του τόπου. Θεωρώντας  τιμή και υποχρέωσή του να συμβάλλει στην ενημέρωση των μαθητών του σχολείου μας, για την καλύτερη διαχείριση του χρόνου μας,  οργάνωσε για μας μια εξαιρετική  περιηγητική διαδρομή. Η διαδρομή με  το λεωφορείο,  κατευθυνόμενο προς την τοξωτή γέφυρα, η άφιξή μας  στην Πύλη περίπου στις 9:00, στη συνέχεια η  αποβίβαση των μαθητών στο Δημαρχείο Πύλης, υπήρξαν μαγευτικές εμπειρίες, λόγω της υπέροχης φύσης που μας περιστοίχιζε… Περάσαμε την πεζογέφυρα και  προσεγγίσαμε  την Πόρτα Παναγιά, όπου και έγινε ξενάγηση  από τον κ. Βασίλειο Πανάγο στον χώρο της βυζαντινής εκκλησίας και στο παλιό χωριό. Στη συνέχεια, ακολουθώντας την παλιά βλαχόστρατα που βρίσκεται δίπλα στην κοίτη του ορμητικού Πορταϊκού ποταμού,  επισκεφτήκαμε  το γεφύρι της καμάρας (η απόσταση είναι περίπου 600 μέτρα)… Εκεί,  έγινε από τον ενημερωμένο ξεναγό μας  μια ουσιαστική αναφορά για το γεφύρι και την περιοχή του. Στο τέλος της πολιτιστικής μας περιήγησης, επειδή υπήρχε διαθέσιμος   χρόνος απολαύσαμε το καφεδάκι , το αναψυκτικό, τη ζεστή μας σοκολάτα στην παρακείμενη φιλόξενη καφετέρια. Το λεωφορείο μας περίμενε  ήδη τη συμφωνημένη ώρα: 12:30΄στην πέτρινη γέφυρα  για την επιστροφή μας στα Τρίκαλα. Το ορθολογικό αυτό πρόγραμμα που μας πρότεινε ο κ. Βασίλης Πανάγος και υλοποιήσαμε με σύμμαχο έναν υπέροχο, ηλιόλουστο καιρό, καθώς και η πνευματική  επικοινωνία μας  με τον υπεύθυνο της βυζαντινής εκκλησίας,  ιερομόναχο π. Βησσαρίωνα, μας ώθησαν σε βαθυστόχαστες σκέψεις για την υψηλή  σημασία του Βυζαντινού μας πολιτισμού, της Ελληνικής μας γλώσσας και της βαριάς κληρονομιάς μας…

 Θαυμάσαμε, με όλη τη σημασία της λέξης, στην όχθη του Πορταϊκού ποταμού, απέναντι από την κωμόπολη της Πύλης, στον παλαιό οικισμό της Πόρτα-Παναγιάς που ήταν γνωστός στην βυζαντινή εποχή ως “Μεγάλαι Πύλαι”, τον εκπληκτικής τέχνης ναό της Πόρτα-Παναγιάς, άλλοτε καθολικό σταυροπηγιακής μονής. Η μονή που ήταν αφιερωμένη στο όνομα της Ακαταμαχήτου Θεοτόκου ιδρύθηκε, σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές και τα επιστημονικά συμπεράσματα των αρχαιολόγων, το 1283 από τον σεβαστοκράτορα Ιωάννη Άγγελο Κομνηνό Δούκα, νόθο γιο του δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β΄ Δούκα και διαλύθηκε στην διάρκεια της Τουρκοκρατίας.
Το καθολικό που είναι σύγχρονο με την αρχική φάση της μονής, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, αποτελεί το μοναδικό σωζόμενο κτίσμα της. Το 1843 πέρασε στη δικαιοδοσία της γειτονικής μονής Δουσίκου, ενώ παράλληλα εξακολουθούσε να λειτουργεί ως ενοριακός ναός των κατοίκων του χωριού της Πόρτα-Παναγιάς.
Ο ναός της Πόρτα-Παναγιάς αποτελείται από τον κυρίως ναό και τον μεταγενέστερο εξωνάρθηκα. Ο κυρίως ναός χαρακτηρίζεται ως τρίκλιτη σταυρεπίστεγη βασιλική τύπου Γ1 κατά την τυπολογική κατάταξη του Α. Ορλάνδου. Τα κλίτη διαιρούνται εσωτερικά με κιονοστοιχίες. Η τοποθέτηση των στεγών των επιμέρους τμημάτων του ναού σε διαφορετικά ύψη δίνει στο μνημείο μια μοναδική πλαστικότητα. Οι εξωτερικοί τοίχοι μέχρι το ύψος των 2 μ. από την ευθυντηρία είναι κατασκευασμένοι από μεγάλους φαιούς ασβεστόλιθους, μερικοί από τους οποίους σχηματίζουν σταυρούς. Στο υπόλοιπο τμήμα τους δομούνται κατά το πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Σποραδικά αντί για μια πλίνθο στους κατακόρυφους αρμούς υπάρχουν επάλληλα οριζόντια τεμάχια. Τα δίλοβα ή τρίλοβα παράθυρα περιβάλλονται από τοξωτά πλαίσια που φτάνουν ως την ποδιά τους και περιγράφονται από οδοντωτές ταινίες. Τα τύμπανα των παραθύρων κοσμούνται με κεραμοπλαστικό διάκοσμο που συνίσταται σε επάλληλες ορθές γωνίες και ενίοτε οριζόντιες οδοντωτές ταινίες ή ομόλογες καμπύλες. Οι εξωτερικοί τοίχοι διασπώνται επίσης από κεραμοπλαστικό διάκοσμο, οδοντωτές ταινίες κάτω από τα πώρινα γείσα, μαιάνδρους, σταυρούς κ.λ.π. Ο εξωνάρθηκας, ο οποίος προστέθηκε στο τέλος του 14ου αι. έχει σχήμα σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο.
Το μεγαλύτερο μέρος του γλυπτού διακόσμου του ναού καταστράφηκε κατά την πυρκαγιά του 1855. Το μαρμάρινο τέμπλο είναι το αρχικό με ορισμένες αναπροσαρμογές που οφείλονται στην αποκατάσταση του Α. Ορλάνδου. Τα κιονόκρανα που επιστέφουν τους κιονίσκους, καθώς και το επιστύλιο, κοσμούνται με ανάγλυφο επιπεδόγλυφο διάκοσμο που φέρει υπολείμματα κηρομαστίχης. Στους δυο ανατολικούς πεσσούς είναι προσαρμοσμένες, σε θέση αντίστροφη της ορθόδοξης διάταξης, ολόσωμες ψηφιδωτές εικόνες του Χριστού και της Θεοτόκου Βρεφοκρατούσας.

Συνοψίζοντας τα βασικότερα σημεία, η Ι. Μ. Μεγάλων Πυλών, που περιελάμβανε και το ναό της Πόρτας Παναγίας, στα βυζαντινά χρόνια ήταν μια πλούσια σταυροπηγιακή μονή (υπαγόταν δηλ. κατευθείαν στον πατριάρχη) με πολλά κτήματα, τα οποία, όταν η μονή διαλύθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, δόθηκαν στους κατοίκους της γειτονικής Πόρτας, ενώ ο ναός με σιγιλλιώδες γράμμα του 1843, περιήλθε στην κυριότητα της Ι. Μ. Δουσίκου. Ο ναός Πόρτα Παναγιά, είναι σταυρεπίστεγη τρίκλιτη βασιλική που έχει κτισθεί πάνω σε αρχαίο ναό. Αυτό μαρτυρούν οι κίονες οι οποίοι ευρίσκονται στο χώρο γύρω του ναού, όπως και η ύπαρξη πολλών αρχιτεκτονικών μελών είτε εντοιχισμένων, είτε αυτών που μαζεύτηκαν κατά καιρούς και που σήμερα φυλάσσονται στο ναό. Ο ναός ακολουθεί τον ίδιο αρχιτεκτονικό τύπο με τον ναό της κάτω Παναγιάς, στην Άρτα.
Στα δυτικά του ναού, υφίσταται ευρύς εξωνάρθηκας που ακολουθεί τον τύπο του εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλλο και χρονολογείται στα τέλη του 14ου αι. Ο ναός πέραν της ιδιόρρυθμης αρχιτεκτονικής έχει να παρουσιάσει και πλούσιο γλυπτό, ψηφιδωτό και γραπτό διάκοσμο, που δυστυχώς η πυρκαγιά του 1855 τον κατέστρεψε. Από τον γλυπτό διάκοσμο διασώθηκαν αποσπασματικά κιονόκρανα, που έστεφαν τους κίονες και τμήμα του μαρμάρινου τέμπλου στην Πρόθεση και το κεντρικό κλίτος. Από τον ψηφιδωτό διάκοσμο διεσώθηκαν – οι μοναδικές στον Ελλαδικό χώρο τόσο για την τεχνική και τεχνοτροπία όσο και για την ιδιόρρυθμη ανάστροφη θέση τους – ψηφιδωτές εικόνες του Χριστού και της Παναγίας.Οι δύο ψηφιδωτές εικόνες του Χριστού και της Παναγίας στο Ναό της Πόρτα-Παναγιάς (1283) στην Πύλη Τρικάλων είναι μοναδικές στην Ελλάδα, τόσο για την τεχνοτροπία τους όσο και για την ανάστροφη θέση τους. Εδώ η εικόνα του Χριστού είναι τοποθετημένη αριστερά όπως βλέπουμε την Ωραία Πύλη και της Παναγίας δεξιά. Ο καθηγητής Αναστάσιος Ορλάνδος τοποθέτησε τη δημιουργία τους στα 1285 και τα απέδωσε στον ίδιο τεχνίτη που έφτιαξε τα ψηφιδωτά του τρούλου της Παρηγορίτισσας στην Άρτα .
Ο καθηγητής Αναστάσιος Ορλάνδος τοποθετεί την κατασκευή τους στα 1285, τις συνδέει με τα ψηφιδωτά του τρούλλου της Παρηγορίτισσας της Άρτας και μάλιστα τις αποδίδει στον ίδιο τεχνίτη. Από τον εικονογραφικό διάκοσμο, αξιοπρόσεκτη είναι η τοιχογραφία που καλύπτει την ημικυκλική κόγχη, στην ΝΔ γωνία του κυρίως ναού, όπου απεικονίζεται ο κτίτωρ της μονής Ιωάννης Δούκας που άγγελος τον οδηγεί στην προστάτιδα της μονής, Παναγία. Πρόκειται για μια από τις σπάνιες προσωπογραφίες των Κομνηνών.
Τελευταία ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως και τον τάφο του Ιωάννη Δούκα – δυστυχώς συλημμένο. Η ίδια ανασκαφική έρευνα, που έγινε στο πλαίσιο του προγράμματος Leader για την αναστήλωση της μονής, έφερε στο φως επίσης τμήματα του αρχικού μαρμάρινου τέμπλου, τμήματα από αρχαίες ενεπίγραφες στήλες, τμήματα επικράνων, όλα να αποτελούν το δεύτερο δάπεδο της μονής, σε δεύτερη βέβαια χρήση. Επίσης ήρθε στο φως η βάση του αρχικού λίθινου άμβωνα, η στασιδοφόρος και ο μαρμάρινος κίονας που στήριζε την Αγία Τράπεζα, ενώ τμηματικά αποκαλύφθηκε και το αρχικό μαρμάρινο δάπεδο του ναού.
Τέλος ενδιαφέρουσες είναι και οι τοιχογραφίες που σώζονται στο Ιερό και οι οποίες τοποθετούνται στον 13ο αι. Η τοιχογραφία στην καμάρα του κεντρικού κλίτους, εκείνες πλησίον του παραθύρου της νότιας πλευράς και της δυτικής πλευράς του κυρίως ναού, χρονολογούνται στον 18ο αι. όπως και εκείνες του νάρθηκα – στις οποίες δυστυχώς η πυρκαγιά του 1980, επέφερε ανεπανόρθωτη ζημιά.

 
Στη συνέχεια της περιήγησής μας στο χώρο, παρατηρώντας τον Πορταϊκό ποταμό, διαπιστώσαμε ότι τον διασχίζουν συνολικά τέσσερις γέφυρες. Η παλαιότερη από αυτές κατασκευάστηκε το 1527 (1514 σύμφωνα με τον Διαδικτυακό τόπο της Πύλης) από τον τότε Μητροπολίτη Λαρίσης, πολιούχο των Τρικάλων, της Καλαμπάκας και της Πύλης Άγιο Βησσαρίωνα, (Βησσαρίων Β’, 1490-1540) γι’ αυτό και φέρει το όνομά του. Γενέτειρα του Αγίου Βησσαρίωνα ήταν η Πύλη. Πρόκειται για γέφυρα μονότοξη με ημικυκλικό τόξο, εξ ολοκλήρου κατασκευασμένη από πέτρα. Το άνοιγμα του τόξου της είναι 28,76 μ. στην ανατολική της όψη και 28,99 μ. στη δυτική όψη. Το μέγιστο ύψος του τόξου φθάνει τα 12,77 μ. Το συνολικό της μήκος είναι 65,67 μ. και το πλάτος του καταστρώματός της τα 2,10 μ. Η κατασκευή της αποσκοπούσε στη μοναδική, ως τις αρχές του 20ού αιώνα, οδική σύνδεση μεταξύ Θεσσαλίας και Ηπείρου. Η γέφυρα επισκευάστηκε και αναστηλώθηκε το 1967-68 και το 1983 (επισκευάστηκαν τα βάθρα των στηθαίων του καταστρώματος) σύμφωνα με ενημερωτική πινακίδα του ΥΠΠΟ στην ανατολική πλευρά της γέφυρας. Επομένως,  μόλις 2 χλμ. από το κέντρο της Πύλης βρίσκεται ένα από τα πιο επιβλητικά παραδοσιακά πέτρινα γεφύρια της ορεινής Ελλάδας. Το μονότοξο γεφύρι της Πόρτας βρίσκεται λίγο μετά το χωριό, στα δεξιά του δρόμου προς Ελάτη. Στη βάση του παρατηρήσαμε πως υπάρχει εντοιχισμένη μαρμάρινη επιγραφή που γράφει ότι το ανήγειρε το 1514 ο Άγιος Βησσαρίων.

Με τη βεβαιότητα ότι περιέγραψα μια εμπειρία γνώριμη σ’ όσους  δεν αναζητούν σε μια διδακτική επίσκεψη  περιστασιακές, επιφανειακές ή παρορμητικές  αφορμές φυγής και εκτόνωσης, αλλά, αντίθετα,  ποιότητα μάθησης και γνώσης, διατείνομαι ότι η επιμορφωτική εξόρμηση που πραγματοποίησε πρόσφατα  το Μουσικό Σχολείο Τρικάλων στην Πόρτα Παναγιά και στο πέτρινο, τοξωτό γεφύρι της Πύλης, συνάντησε ευτυχώς τα κριτήρια πραγματοποίησής της,  όπως ακριβώς το υπαγορεύουν τα επίθετα που αναφέρονται στις διδακτικές ιδιότητες και ποιότητές της.

Ευχόμαστε η διδακτική επίσκεψη που πραγματοποιήθηκε, με συνοδούς καθηγήτριες/καθηγητές τους:  Ηλιάδη Αμαλία (ΠΕ02), Αγναντή Μαρία (ΠΕ02), Κωστάκη Χρήστο (ΠΕ04), Βαγενά Αθανάσιο (ΠΕ04), Τσουκνίδα Αθανάσιο (ΠΕ02) & Βαναργιώτη Βάια (ΠΕ02), να βοήθησε τους μαθητές μας να βιώσουν τον εκπαιδευτικό-μορφωτικό χαρακτήρα, καθώς και την ψυχική ανάταση  και αναζωογόνηση που αφειδώλευτα προσφέρεται μέσω μιας σχολικής «εκδρομής». Σε μια εποχή που ο πολιτισμός της εικόνας κυριαρχεί στην καθημερινότητα των νέων ανθρώπων  και  που το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα  θεωρεί δημιουργικό τον χρόνο εκείνο των εκπαιδευτικών μετακινήσεων που αντικαθιστά, εναλλακτικά,   την  διδασκαλία στην τάξη, οι  οργανωμένες σχολικές επισκέψεις  με συνείδηση του χαρακτήρα τους από εκπαιδευτικούς που, σεβόμενοι τους μαθητές τους, αγαπούν και τιμούν το λειτούργημά τους, χωρίς να εμφορούνται από νοοτροπία χρησιμοθηρίας,  αποτελούν αναγκαία συνθήκη για ένα αναβαθμισμένο, ελκυστικό, μα πρωτίστως δημιουργικό Δημόσιο Σχολείο.( βλ. το σχετικό βίντεο-ταινιάκι της διδακτικής επίσκεψης: https://www.youtube.com/watch?v=jX1Jcd7nXPo )

Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός στο Μουσικό Σχολείο Τρικάλων.

 

Καταγραφές, Εντυπώσεις, Σκέψεις μαθητών/μαθητριών του α1 Γυμνασίου του Μουσικού Σχολείου Τρικάλων

Προηγούμενο άρθρο Συμπαραστάτης στον νέο ποδηλατικό άθλο του Στέλιου Βάσκου ο Δ. Τρικκαίων
Επόμενο άρθρο Συνεχίζονται οι παρεμβάσεις και τα έργα του Δήμου Τρικκαίων